Hát xẩm là gì? Có nguồn gốc từ đâu? Đặc điểm nghệ thuật hát xẩm

Hát xẩm là một loại hình nghệ thuật dân gian đặc trưng của vùng đồng bằng sông Hồng, được biết đến với những giai điệu đặc biệt và lời ca tình cảm, sâu lắng. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết rõ về nguồn gốc và đặc điểm của hình thức nghệ thuật này. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về hát xẩm - một nét văn hóa đặc sắc của Việt Nam.

Bạn có biết rằng ở Việt Nam, ngoài những dòng nhạc phổ biến như nhạc pop, nhạc trẻ, nhạc cổ điển... còn có một dòng nhạc truyền thống rất đặc biệt, đó chính là hát xẩm.
Những giai điệu của hát xẩm vừa trầm buồn, vừa lạc quan tạo nên một sự kết hợp hoàn hảo giữa giọng hát và đàn nhị, đàn đáy cùng những câu chuyện thú vị về cuộc sống và tình yêu. Nhưng hát xẩm là gì? Có nguồn gốc từ đâu? Hãy cùng tìm hiểu những đặc điểm nghệ thuật của hát xẩm trong bài viết sau đây.

Hát xẩm là gì ?

Hát xẩm là một loại hình nghệ thuật truyền thống của dân gian Việt Nam, được biểu diễn thông qua việc hát những bài thơ đối, song thất lục bát, với giai điệu đặc trưng và độc đáo. Nghệ thuật hát xẩm thường được trình diễn trên đường phố hoặc trong các sự kiện văn hóa, hội chợ, lễ hội truyền thống.
Hát Xẩm là một loại hình nghệ thuật cổ truyền của Việt Nam đã tồn tại từ rất lâu và đã được UNESCO công nhận là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia cần được bảo tồn.

Nghệ thuật hát xẩm

Nghệ thuật hát xẩm có nguồn gốc từ vùng đất cổ Linh Nam - tức là khu vực Bắc Bộ Việt Nam ngày nay, và đã phát triển mạnh từ thế kỷ 16. Nó thường được biểu diễn bởi các nghệ sĩ xẩm, một nhóm người giàu kinh nghiệm và có trình độ cao trong việc trình diễn và sáng tác xẩm.
Hát Xẩm là một dòng nhạc dân tộc phổ biến ở đồng bằng Bắc Bộ và trung du miền núi phía Bắc. Ban đầu, hát xẩm là một hình thức kiếm sống của những người nghèo tại các chợ, đường phố và nơi đông người qua lại, với những người biểu diễn được gọi là "xẩm". 
Theo quan niệm dân gian, hát Xẩm thường được thực hiện bởi những nghệ sĩ khiếm thị nghèo khổ, phải lang thang khắp nơi, không có nhà cửa, chỉ sử dụng cây đàn và giọng hát của mình để kiếm sống. Hát Xẩm đã được UNESCO công nhận là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia cần được bảo tồn.

Nguồn gốc của hát xẩm

Truyền thuyết kể rằng trong thời đại của vua Trần Thánh Tông, có hai người con trai là Trần Quốc Toán và Trần Quốc Đĩnh. Trần Quốc Toán muốn tranh giành quyền lực, nên đã hại Trần Quốc Đĩnh khiến ông ta bị mù loà và bỏ lại trong rừng sâu. 
Vì đau buồn, ông ta chỉ biết khóc than đến khi gặp được một bụt trong giấc mơ, hướng dẫn cách làm cây đàn từ dây thừng và que nửa. Khi tỉnh dậy, ông ta làm theo và thật kỳ diệu, cây đàn đó có thể phát ra âm thanh thần kỳ, khiến chim muông mang đến hoa quả cho ông ta ăn. Về sau, Trần Quốc Đĩnh đi dạy đàn cho những người nghèo, người khiếm thị, dù ông được cha đưa về cung nhưng vẫn không quên truyền dạy lại cho người đời. 
Ông cũng được coi là ông tổ của nghề hát Xẩm. Tuy nhiên, đây chỉ là một câu chuyện hư cấu, bởi theo các sử sách ghi chép, không có hai hoàng tử tên như vậy. Theo các tài liệu nghiên cứu, hát Xẩm ra đời vào khoảng thế kỷ 14-15 (tức là những năm 1500-1600), ban đầu được gọi là hát rong, hát dạo của người nghèo và người mù.

Đặc điểm của hát xẩm

- Những hình ảnh của người dân nghèo khổ, người khiếm thị ôm cây đàn hát Xẩm để kiếm sống đã trở thành biểu tượng đặc trưng cho loại hình nghệ thuật này.
- Nội dung của các bài Xẩm thường phản ánh chân thực cuộc sống và xã hội trong từng thời kỳ cụ thể.
- Để biểu diễn một bài Xẩm, nghệ nhân phải thành thạo việc chơi nhạc cụ, hát và chơi nhạc phải hài hòa với nhau, tạo nên một sự hoà quyện đẹp mắt.
- Hát Xẩm yêu cầu kỹ năng biểu đạt cảm xúc cao, nghệ nhân phải thể hiện được tâm trạng, tình cảm của nhân vật qua từng câu ca và tiếng hát, cách chơi nhạc cụ.
- Xẩm thường có yếu tố thơ ca và nhiều bài Xẩm được diễn ca như thơ của các nhà thơ nổi tiếng như Nguyễn Khuyến, Tản Đà, Nguyễn Bính.
- Nghệ thuật hát Xẩm được coi là trung ca tức là một loại hình âm nhạc về trung hiếu lễ nghĩa.

Các làn điệu trong nghệ thuật hát Xẩm

- Làn điệu Xẩm chợ: Là một trong những điệu Xẩm được biểu diễn ở những góc chợ với giai điệu ngắn gọn, giản dị, có chút hóm hỉnh để thu hút nhiều người nghe.

- Làn điệu Thập ân: Được gọi là Xẩm thập ân, thể hiện chữ Hiếu trong xã hội. Nói về việc ghi nhớ 10 điều khắc ghi công ơn của cha mẹ từ nhỏ cho tới lúc trưởng thành. Tiếng xa của Thập ân mang theo sự da diết, giàu cảm xúc, dễ chạm tới tim của người nghe.

- Làn điệu Phồn Huê: Thể hiện sự đồng cảm của nghệ nhân hát với phụ nữ thời phong kiến với nội dung thuật lại những đau khổ, tủi nhục mà người phụ nữ phải chịu đựng chỉ trích thói xấu của chồng, xã hội.

- Điệu Riềm Huê: Còn được biết là Xẩm Huê Tình, thường có tiết tấu tươi vui kết hợp với giai điệu trống cơm giúp nghệ nhân hát truyền tải được rất nhiều màu sắc tâm từ tình cảm và nội dung. Nói về tình yêu đôi lứa, trào phúng, châm chọc thói hư tật xấu thời bấy giờ.

- Điệu Chênh Bong: Mang nét trữ tình, duyên dáng kết hợp sự vui tươi, nhiệt huyết của tình yêu đôi lứa tuổi mới lớn, cập kê.

- Điệu Hò bốn mùa: Còn gọi là Hò khoan, được biểu diễn bởi 1 tập thể. Chúng được dùng trong công việc của nông dân, hát hò trong những lúc cày cấy để nâng cao tinh thần. Sau này khi du nhập ra phố thị thì các nghệ nhân biểu diễn đã biến tấu đi để phù hợp hơn.

- Điệu Hát ai: Nội dung than thở về cuộc đời, xã hội, những khó khăn và khổ cực trong cuộc sống. Thường xuất hiện trong 1 số đoạn của bài xẩm.

Nội dung, ca từ trong hát Xẩm

Nghệ thuật hát Xẩm là một hình thức kết hợp giữa hát và kể chuyện, thể hiện những câu chuyện mang tính tự sự và lời văn. Các bài hát Xẩm thường được truyền miệng và không có tác giả cụ thể, tập trung vào các chủ đề thể hiện tâm tư, khát vọng của người dân, nông dân, thị dân và người phụ nữ trong xã hội phong kiến cũ.
Ngoài ra, các bài Xẩm cũng phản ánh suy nghĩ của bản thân trước xã hội và nhà nước thời kỳ đó.

Ngoài các chủ đề trên, cũng có nhiều bài hát Xẩm nói về tinh thần lạc quan, tình yêu đôi lứa đẹp đẽ và sự cảm thông của các tầng lớp dân nghèo, luôn tin vào một cuộc sống tốt đẹp hơn và biết ơn dưỡng dục của cha mẹ. Trong thời kỳ chiến tranh, Xẩm còn trở thành một kênh để khích lệ tinh thần yêu nước và đấu tranh một lòng vì Đảng, vì nước, vì dân.

Ca từ trong hát Xẩm được ảnh hưởng sâu sắc bởi hệ thống ca dao, tục ngữ và dân ca của miền Bắc Việt Nam. Các bài thơ lục bát, biến thể với tiếng láy và tiếng đệm được sử dụng để làm lời hát Xẩm. Nghệ thuật này tập trung vào sự dung hoà và dễ hiểu với mọi người, phù hợp với năng khiếu của người biểu diễn.
Xẩm luôn mang đến những thông điệp phản ánh thời cuộc, giống như một kênh thông tin bằng âm nhạc.

Nhạc cụ sử dụng trong hát Xẩm

Ban đầu, nghệ thuật hát Xẩm chỉ sử dụng duy nhất một chiếc đàn nhị để độc tấu, và nghệ nhân sẽ vừa đánh đàn vừa hát. Tuy nhiên, theo thời gian và yêu cầu về số lượng nghệ sĩ biểu diễn cùng lúc, nhạc cụ sử dụng trong Xẩm cũng được phát triển phong phú hơn.
Bao gồm đàn nhị, sênh, trống mảnh (hay còn gọi là trống Xẩm), bộ phách, đàn bầu, đàn giáo, thanh la, đàn đáy và trống cơm.

Những nghệ nhân hát Xẩm tiêu biểu nhất

Nghệ nhân hát Xẩm Hà Thị Cầu

Bà Hà Thị Cầu là nghệ nhân hát Xẩm cuối cùng của thế kỷ XX ở Yên Mô, Ninh Bình - nơi sinh ra và phát triển loại hình nghệ thuật này. Với những làn điệu và giọng hát của bà, NSƯT Hà Thị Cầu trở thành một báu vật nhân văn sống, đại diện cho những di sản quý còn sót lại của nghệ thuật Xẩm trong thời đại mới.

Nghệ sĩ nhân dân Thanh Ngoan

Thanh Ngoan, một nghệ sĩ nhân dân, đã trở thành một gương mặt nổi tiếng về hát Xẩm trên toàn thế giới với những tác phẩm đặc sắc như "Sướng khổ vì chồng" và câu xẩm "Thập ân". Những bài hát Xẩm này đầy cảm xúc và nỗi niềm đã được đánh giá cao không chỉ ở trong nước mà còn thu hút được nhiều khán giả nước ngoài ở châu Âu và châu Mỹ.

Nghệ sĩ nhân dân Mai Thuỷ

Mai Thuỷ là một nghệ sĩ nhân dân được biết đến là trụ cột của nhà hát chèo Ninh Bình. Ngoài ra, cô còn góp phần vào việc phát triển nghệ thuật hát Xẩm trong giai đoạn mới, khi các nghệ nhân truyền thống dần vắng bóng.

Những bài hát Xẩm nổi bật trong văn hoá nước nhà

Để thưởng thức hát Xẩm, bạn không nên bỏ qua những tác phẩm tiêu biểu như:

- Dạo chơi Long Thành
- Hát văn nhớ mẹ ta xưa
- Xẩm Thập ân
- Xẩm Giọt nước cánh bèo
- Xẩm ngược đời
- Xẩm Huế Tình
- Luận về kẻ dở người hay.

Nghệ thuật hát Xẩm ngày nay có đang bị mai một ?

Nghệ thuật hát Xẩm đã đạt đỉnh cao vào cuối thế kỷ 18 và thế kỷ 19, trước đó nó chỉ là nghề kiếm sống của nhiều người nghèo hoặc bị tàn tật. Tuy nhiên, khi đến thế kỷ 20 và trong thời kỳ chiến tranh, nghệ thuật Xẩm đã phát triển theo hướng khác. Các tổ chức hỗ trợ cho người mù và người nghèo đã được thành lập và nhiều nghệ sĩ biểu diễn Xẩm dần vắng bóng.

Sang đầu thế kỷ 21, nghệ thuật này được đưa ra nghiên cứu và bảo tồn và được đề cử là di sản thế giới cần được bảo tồn. Nhiều câu lạc bộ hát Xẩm được hình thành và dạy hát miễn phí cho những người muốn học để giữ lại những giá trị tinh tuý nhất của hát Xẩm.

Tháng 1 năm 2022, hát Xẩm đã được công nhận là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia để đánh dấu thành quả nỗ lực của Sở Văn hoá và Thể thao cũng như của các nghệ sĩ yêu thích nghệ thuật này. Hiện nay, hát Xẩm được biểu diễn trong các hệ thống âm thanh hội trường, nhà hát và sân khấu, chứ không còn được biểu diễn tại chợ, đường phố như thời xa xưa.

Mặc dù sau một thời gian dài, nghệ thuật Xẩm và nhiều loại hình nghệ thuật dân gian khác bị quên lãng, nhưng với tinh thần bảo vệ và gìn giữ nét đẹp văn hoá của dân tộc, những giá trị tinh tuý nhất về nghệ thuật Xẩm vẫn sẽ được lưu truyền qua thời gian. Một số câu lạc bộ Xẩm nổi tiếng tính đến hiện nay bao gồm:
Câu lạc bộ xẩm Hà Thành (Hà Nội), câu lạc bộ xẩm Hải Thành (Hải Phòng), câu lạc bộ xẩm chợ Đồng Xuân (Hà Nội), câu lạc bộ xẩm Yên Nhân (Yên Mô, Ninh Bình), câu lạc bộ xẩm xã Yên Phong (Yên Mô, Ninh Bình) và một số câu lạc bộ Xẩm khác tại Quảng Ninh, Nam Định, Vĩnh Phúc, Thái Bình, Thanh Hóa.

Bộ dàn karaoke mini đang được yêu thích

Dàn karaoke di động Alto 01

Dàn karaoke di động  Alto 01 được lắp ráp từ các thiết bị chính hãng của các thương hiệu Alto, BKSound và Shure, và phù hợp với nhu cầu trình diễn karaoke, sân khấu, cũng như các hoạt động nghệ thuật truyền thống như hát xẩm, chầu văn, tuồng, chèo, v.v.

Cấu hình bộ dàn gồm:
- Loa karaoke Alto TS410 (1 chiếc) bass 25cm, treble 2.54cm, công suất 1000W/2000W
- Vang số BKSound DSP-9000 Plus (1 chiếc) chống hú, Có reverb + Echo, 6 chế độ Karaoke chuyên nghiệp.
- Micro có dây Shure SV200-QX (1 chiếc) hát hay, chống hú rít tốt

Dàn karaoke di động BKsound 01

Dàn karaoke di động BKsound 01 được trang bị các thiết bị từ BKSound và BCE, tạo nên chất lượng âm thanh chân thực và sống động cho khách hàng thưởng thức.

- Loa di động BKSound Y1-B (2 chiếc) Loa bass 6,5 inch, cuộn dây thoại 3,8 cm, 120W, Pin 4-6h, Bluetooth, XLR, Line, Guitar, Mic
- Vang số BKSound DSP 9000 Plus (1 chiếc) chống hú, Có reverb + Echo, 6 chế độ Karaoke chuyên nghiệp.
- Micro không dây BCE U900 Plus X (đầu thu và 2 tay micro) chất âm hay, trong trẻo, chi tiết và sáng.

Dàn karaoke – sân khấu Mini Alto 19

Dàn karaoke - sân khấu Mini Alto 19 phối ghép từ những thiết bị hiện đại đáp ứng nhu cầu karaoke, nghe nhạc, biểu diễn với không gian diện tích từ 10-100m2.
Cấu hình bộ dàn gồm:
- Loa karaoke Alto TX312 (1 cặp) 2 loa, 2 đường tiếng, công suất 350W/700W.
- Vang số BKSound KX6 (1 chiếc) chống hú, Bluetooth + Quang
- Micro không dây BIK BJ-U100 (1 bộ gồm đầu thu và 2 tay micro) hát hay, độ nhạy cao.
- Tủ nhựa ABS 6US.
- Chân loa.

Dàn karaoke di động RCF 06 

Dàn karaoke di động RCF 06 được trang bị công suất lớn và các thiết bị hiện đại, mang lại trải nghiệm âm thanh tuyệt vời cho nhu cầu giải trí như nghe nhạc, hát karaoke tại gia đình, kinh doanh hay trên sân khấu mini.

Cấu hình bộ dàn gồm:
- Loa RCF EVOX J8 (1 chiếc) 1 mô-đun với 8 loa toàn dải 2inch, loa bass 12inch
- Vang số BKSound DSP 9000 Plus (1 chiếc) chống hủ rít tốt, có reverb + Echo.
- Micro không dây BCE UGX12 (đầu thu, 2 tay micro) hát hay, bắt sóng nhạy

Dàn karaoke di động JBL 04

Dàn karaoke di động JBL 04 là một giải pháp karaoke chất lượng, với hiệu suất biểu diễn mạnh mẽ, âm thanh sống động đáp ứng tốt các nhu cầu hát karaoke và nghe nhạc một cách hoàn hảo.

Cấu hình bộ dàn gồm:
- Loa JBL PRX One (1 cặp) 1000W/2000W với power sử dụng mạch Class D
- Vang số BKSound DSP 9000 Plus (1 chiếc) chống hú rít, có Echo + Reverb
- Micro không dây BCE U900 Plus X (gồm đầu thu và 2 tay micro) hát hay, bắt sóng xa

Dàn karaoke chính hãng, giá tốt tại Bảo Châu Elec

Với kinh nghiệm 20 năm cung cấp các thiết bị âm thanh uy tín, chính hãng trên toàn quốc, Bảo Châu Elec là địa chỉ mua sắm tin cậy, đáng để trải nghiệm hàng đầu Việt Nam.

- Đã có hơn 20 năm kinh nghiệm trên thị trường âm thanh với đội ngủ chuyên gia, kỹ thuật viên dày dạn kinh nghiệm.

- Khách hàng được mua hàng với mức giá rẻ nhất Việt Nam.

- Cam kết hàng chính hãng mới 100% model mới, đời mới.

- Đầy Đủ CO-CQ, nói không hàng giả hàng nhái, kém chất lượng.

- Lắp đặt tận nơi trên toàn quốc với đội ngũ kỹ thuật chuyên môn cao.

- Miễn phí giao hàng bán kính 30km.

- Dịch vụ bảo hành, bảo trì sản phẩm nhanh số 1 Việt Nam - Trả góp với lãi suất 0%.

Mọi ý kiến thắc mắc cũng như mua hàng vui lòng liên hệ đến số hotline 1900 0255 để được tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng nhất.

Hãy đến ngay Bảo Châu Elec để có cơ hội sở hữu dàn karaoke gia đình chính hãng với giá ưu đãi nhất. Liên hệ hotline 1900 0255 để được tư vấn và hỗ trợ mua hàng nhanh chóng, bình luận số điện thoại để được giải đáp các thắc mắc nhanh chóng nhất.