Hát xoan là gì? Nguồn gốc từ đâu? Đặc điểm của nghệ thuật hát xoan

Hát xoan là một loại hình nghệ thuật truyền thống của người dân tộc Kinh Bắc, đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho nhân loại. Tuy nhiên, với nhiều người thì đây là một nghệ thuật lạ lẫm và xa xôi. Vậy hát xoan là gì, nguồn gốc của nó từ đâu và những đặc điểm nổi bật của nghệ thuật này. Cùng tìm hiểu

Nghệ thuật hát xoan với tiếng đàn và giọng hát vang lên trong không gian rộng mở của làng quê Phú Thọ, khiến nhiều người say đắm và không khỏi tự hỏi đây là loại hình nghệ thuật gì? Điều gì khiến cho nó được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho nhân loại? Hãy cùng tìm hiểu về nguồn gốc và đặc điểm của nghệ thuật hát xoan, một kho tàng văn hóa đầy màu sắc của dân tộc Kinh Bắc.

Hát Xoan là gì?

Khái niệm hát Xoan là gì?

Hát Xoan là một loại hình dân ca lễ nghi phong tục thờ thần, thành hoàng thường được biểu diễn trong các dịp lễ đầu xuân tại vùng đất Phú Thọ - nơi gắn bó với các vị vua Hùng. 
Hát Xoan còn được gọi là hát cửa đình hay Khúc môn đình, bao gồm các yếu tố nghệ thuật cơ bản như hát, ca múa, nhạc phục vụ tín ngưỡng chung của cộng đồng.
Năm 2011, hát Xoan đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho nhân loại cần được bảo vệ khẩn cấp. Điều này là minh chứng cho giá trị và ý nghĩa của nghệ thuật hát Xoan đối với người dân và văn hóa Việt Nam nói riêng, và cả thế giới nói chung.

Hát Xoan tiếng anh là gì ?

Để bảo tồn tính độc đáo và tinh túy của nghệ thuật truyền thống này, Hát Xoan có thể được gọi trực tiếp bằng thuật ngữ "Xoan Singing" trong tiếng Anh. Ngoài ra, nó cũng có thể được gọi là "Folk Song of Phu Tho Province" để chỉ đến những giai điệu đặc trưng chỉ có tại tỉnh Phú Thọ.

Nguồn gốc của hát Xoan Phú Thọ

Không có thông tin chính xác về nguồn gốc của nghệ thuật hát Xoan Phú Thọ. Theo truyền thuyết, khi vua Hùng tìm đất để xây dựng đô thành, ông đã dừng chân tại Phù Đức - An Thái, quê của nghệ thuật Xoan và nhìn thấy lũ trẻ đang hát múa vui tươi.

Vua đã rất thích và dạy cho chúng một số điệu múa gọi là điệu Xoan tiên. Theo một truyền thuyết khác, vợ của vua Hùng bị khó sinh nên đã mời nàng Quế Hoa, người có tài nghệ múa hát hơn người, về biểu diễn và giúp bà sinh ba người con trai tuấn tú, tài giỏi. Vua rất vui mừng nên đã cho công chúa và cung nữ học theo điệu múa của nàng Quế Hoa. Thời gian đó đúng vào mùa xuân nên hát Xoan ban đầu được gọi là hát Xuân.
Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cho thấy nghệ thuật hát Xoan chính thức xuất hiện vào thế kỷ 15, vào thời kỳ Hậu Lê. Lời ca của Xoan rất giống với văn chương, phong cách sử dụng ngôn từ của thời kỳ này với thể thất ngôn, xen kẽ những câu 6 tiếng.

Đặc điểm của nghệ thuật hát Xoan là gì ?

Khác với các loại hình nghệ thuật dân gian thông thường, hát Xoan được ứng dụng phổ biến trong các nghi lễ tôn vinh tổ tiên, do đó nó có những đặc điểm đặc trưng như:

Hát Xoan mang giá trị tín ngưỡng

Hát Xoan có ý nghĩa tôn vinh tín ngưỡng thờ cúng vua Hùng và tổ tiên của người Việt. Ngoài việc biểu diễn trong các dịp giỗ tổ và lễ hội tưởng nhớ tổ tiên, nó còn được trình diễn nhiều tại các đình, chùa, đền ở Phú Thọ và Vĩnh Phúc.

Các câu hát Xoan thường thể hiện lòng tôn kính và tưởng nhớ công ơn của vua Hùng và tổ tiên, đồng thời mong muốn được phù hộ, có mùa màng bội thu, an khang thịnh vượng. 
Ca từ của Xoan được viết bằng ngôn ngữ dân dã và kết hợp với sự trang nghiêm, nho nhã để thể hiện sự thành kính và tôn trọng đối với các vị vua Hùng và thần linh.

Hát Xoan mang tính giá trị nghệ thuật độc đáo

Hát Xoan là một hình thức nghệ thuật kết hợp giữa ca múa, nhạc, và thơ. Dù không được biểu diễn thường xuyên trên các hệ thống âm thanh và sân khấu hội trường hiện đại, hình thức này vẫn có tính nghệ thuật cao. 
Những điệu múa và giai điệu hòa quyện với nhau, được trình diễn trên các chiếu và được dẫn cách bởi những người kép nam đứng bên cột đình. Điều đặc biệt của Hát Xoan là sự đối đáp, giao lưu giữa các làng Xoan với nhau, một điểm khó có thể tìm thấy ở bất kỳ hình thức nghệ thuật nào khác

Mang tính cộng đồng cao

Ban đầu, hát Xoan chỉ được biểu diễn trước bàn thờ để cầu nguyện thần linh phù hộ. Tuy nhiên, với sự phát triển nhanh chóng, hình thức nghệ thuật này đã mở rộng ra các không gian lớn hơn như sân đình, chùa, với sự tham gia đông đảo của nhiều người.
Nội dung của các bài Xoan ngày càng trở nên đa dạng và phong phú hơn, bao gồm các lối hát giao duyên nam nữ, phú, lý, ghẹo và cả các trò chơi để thu hút sự chú ý của khán giả. Hiện nay, các buổi hát Xoan đầu năm không chỉ có sự tham gia biểu diễn của các nghệ nhân mà cả những người tham dự để thờ cúng cũng có thể tham gia vào buổi hát Xoan.

Hát Xoan là kết quả của quá trình sáng tạo mạnh mẽ

Những nghệ nhân làng Xoan không chỉ tạo ra sự độc đáo qua điệu múa và tiếng hát, mà còn thông qua các chủ đề được đổi mới, mở rộng và sử dụng từ ngữ khác nhau. Mỗi làng Xoan mang những đặc trưng riêng, tạo ra sự đa dạng và sáng tạo trong cách biểu diễn.

Xuất phát từ bốn làng cổ ở Phú Thọ, hát Xoan đã nhanh chóng lan rộng và phát triển ở nhiều vùng miền khác nhau, tập trung chủ yếu ở hai tỉnh Phú Thọ và Vĩnh Phúc. 
Sự tồn tại và phát triển lâu dài của loại hình nghệ thuật này được giữ gìn và phát triển bởi sự tin tưởng của dân ta vào tín ngưỡng cũng như sự sáng tạo không ngừng của các cộng đồng Xoan. Chúng gìn giữ nét đẹp cổ xưa và đồng thời tạo thêm những nét mới, thu hút người dân tham gia và yêu thích.

Nhạc cụ sử dụng trong hát Xoan là gì ?

Loại hình nghệ thuật hát Xoan sử dụng những nhạc cụ đặc trưng như trống và phách tre trong các buổi biểu diễn. Trong đó, kép nam là người đảm nhận vai trò lĩnh xướng và múa đệm, thường sử dụng trống con và trống cái để tạo nên nhịp điệu và âm thanh đặc trưng của loại hình nghệ thuật này.

Trang phục hát Xoan như thế nào ?

Trong màn trình diễn của nghệ thuật Xoan, trang phục cũng là một phần không thể thiếu để tạo nên sự đẹp mắt và thu hút khán giả. Nam giới thường khoác áo thể, kết hợp với khăn xếp và quần trắng.
Trong khi đó, phụ nữ thường mặc áo năm thân, khăn mỏ quạ, áo cánh trắng, yếm điều và thắt lưng bằng các dải yếm màu sắc khác nhau, kết hợp với quần lụa và đeo xà tích. Mỗi loại trang phục lại mang một ý nghĩa, một thông điệp riêng, tạo nên sự độc đáo, đặc sắc cho từng nhân vật trong màn trình diễn.

Hát Xoan gồm có mấy phần

Phần 1 - Hát nghi lễ

Đây là phần đầu tiên trong buổi biểu diễn hát Xoan, được dành riêng cho các nghi lễ cúng bái thần linh và vua Hùng. Vì đây là phần vô cùng quan trọng, những nghệ nhân được tuyển chọn kỹ lưỡng và khắt khe để trình diễn. Phần hát nghi lễ này phải hoàn hảo từ trang phục, giọng hát và phần múa.
Trong phần này, các mâm cúng sẽ được dâng lên và sau đó là màn mời đón đức vua về làng. Sau khi hoàn thành lễ cúng, đoàn kiệu bát công do tám chàng trai trẻ tuấn tú chưa lập gia đình và nhà không có tang sẽ đầy đủ phướn, trướng, chiêng vang lên để rước vua từ điện về đình. Dưới gầm kiệu là bốn xoan đào trẻ tuổi chưa lập gia đình sẽ hát điệu phụ giá.

Phần 2 - Hát quả cách

Phần quả cách trong hát Xoan là phần rất đa dạng và được biến tấu một cách linh hoạt để phù hợp với mọi tầng lớp xã hội và mọi độ tuổi. 
Hiện nay, vẫn còn tồn tại 15 loại quả cách gồm: nhàn ngân cách, xoan thời cách, tràng mai cách, đồng dẫy cách, mục đồng cách, thuyền chèo cách, tứ mùa cách, kiều giang cách, chơi dân cách và nhiều loại khác. Các quả cách này được biểu diễn một cách sáng tạo và đa dạng để tạo ra những trải nghiệm âm nhạc độc đáo và thu hút đông đảo khán giả.

Phần 3 - Hát giao duyên

Phần kết thúc của biểu diễn Xoan Phú Thọ là Hát giao duyên - một phần màn trình diễn tình cảm, gần gũi và lôi cuốn giữa các cặp nam nữ. Các kiểu hát giao duyên thường được sử dụng như hát Bỏ Bộ, đố Huề, hát Huề, hát Bợm, hát Đúm, đố Chữ... Trong đó, múa Bỏ bộ thường được biểu diễn để minh họa cho lời hát, đồng thời tạo ra sự sống động và chân thật nhất.

Những bài hát Xoan hay nhất

• NHẬP TỊCH MỜI VUA (Phường Xoan Phù Đức)
• GIÁO TRỐNG – GIÁO PHÁO (Phường Xoan Phù Đức)
• THƠ NHANG (Phường Xoan Kim Đới)
• ĐÓNG ĐÁM (Phường Xoan Thét)
• TRỐNG QUÂN (Chặng hát đón đào) (Phường Xoan An Thái)
• XIN HUÊ – ĐỐ HUÊ (Phường Xoan Kim Đới)
• ĐỐ CHỮ (Phường Xoan Thét)
• HÁT ĐÚM (Phường Xoan Phù Đức)
• BỎ BỘ (Phường Xoan An Thái)
• HÁT BỢM GÁI (Phường Xoan Kim Đới)
• HÁT RU – MỜI RƯỢU (Phường Xoan Thét)
• HÁT MÓ CÁ (Phường Xoan Kim Đới)
• KIỀU GIANG CÁCH (Phường Xoan Phù Đức)
• NHÀN NGÂM CÁCH (Phường Xoan Thét)
• CHÀNG MAI CÁCH (Phường Xoan Kim Đới)
• XOAN THỜI CÁCH (Phường Xoan An Thái)
• HẠ THỜI CÁCH (Phường Xoan Phù Đức)
• THU THỜI CÁCH (Phường Xoan Thét)
• ĐÔNG THỜI CÁCH (Phường Xoan Kim Đới)
• NGƯ TIỀU CANH MỤC CÁCH (Phường Xoan An Thái)
• TỨ MÙA CÁCH (Phường Xoan Phù Đức)
• ĐỐI DÃY CÁCH (Phường Xoan An Thái)
• HỒI LIÊN CÁCH (Phường Xoan Thét)
• TỨ DÂN XOAN CÁCH (Phường Xoan An Thái)
• HÒ CHÈO CÁCH (Phường Xoan Kim Đới)
• CHƠI DÂU CÁCH (Phường Xoan Phù Đức)

Những nghệ nhân hát Xoan nổi tiếng tại Phú Thọ

1. Nghệ nhân Nguyễn Thị Biên

Kể từ năm 1996 cho đến nay, đã có nỗ lực tích cực tham gia vào các hoạt động biểu diễn và truyền dạy tại phường Xoan An Thái, đồng thời đóng góp quan trọng trong việc lập hồ sơ đề xuất UNESCO công nhận Hát Xoan là Di sản văn hoá phi vật thể của nhân loại.

2. Nghệ nhân hát Xoan Bùi Thị Hồng

Sinh năm 1947, bà đã tham gia hoạt động hát xoan từ những năm 1990 và là một trong những người có đóng góp đáng kể trong việc khôi phục và phát triển phong trào xoan tại phường An Thái. Không chỉ thế, bà còn tham gia biểu diễn xoan tại nhiều di tích lịch sử trong và ngoài địa phương.

3. Nghệ nhân Bùi Thị Kiều Nga

Hiện nay, ông đang giữ chức vụ trưởng phường Xoan Thét và có công lao to lớn trong việc bảo tồn và phát triển các hoạt động biểu diễn Xoan, đồng thời duy trì và truyền dạy các truyền thống hát Xoan tại phường này. Ông cũng tham gia tích cực vào các hoạt động biểu diễn Xoan cả trong và ngoài tỉnh, đóng góp quan trọng trong việc khôi phục các tập tục hát Xoan.

4. Nguyễn Văn Quyết

Ông hiện đang đảm nhận vị trí trưởng phường Xoan Kim Đái và có vai trò quan trọng trong việc tổ chức các hoạt động xoan. Ông tích cực thực hiện công tác truyền dạy và tổ chức nhiều buổi biểu diễn Xoan nhằm quảng bá và bảo tồn di sản văn hoá phi vật thể quý giá của nhân loại.

Các làng hát Xoan nổi tiếng hiện nay

Xoan, một loại hình nghệ thuật cổ truyền có nguồn gốc từ Phú Thọ, đã nhanh chóng lan rộng ra các khu vực ven sông Lô, sông Hồng và Vĩnh Phúc. Hiện nay, chỉ còn có khoảng 150 nghệ nhân hát Xoan, trong đó chỉ có 10 người có khả năng truyền dạy. 
Tại Phú Thọ, gần 100 người tham gia các phường Xoan nhưng chỉ có 50 người biết hát và các di tích đình miếu biểu diễn hát Xoan hiện còn khoảng hơn 10 nơi. Tình trạng suy giảm đang dần diễn ra nhưng bộ Văn hoá đang triển khai nhiều chương trình để bảo tồn và phát triển nghệ thuật hát Xoan, một loại di sản văn hoá phi vật thể quan trọng của nhân loại.

Bộ dàn karaoke mini đang được yêu thích

Để trải nghiệm tuyệt vời nhất của nghệ thuật hát Xoan, bạn nên tham dự các buổi biểu diễn đầu năm tại đình, chùa tại Vĩnh Phúc. Tuy nhiên, nếu không có điều kiện, bạn vẫn có thể tận hưởng loại hình nghệ thuật này tại nhà với hệ thống âm thanh chất lượng.
Đầu tư cho một dàn karaoke với loa, amply và cục đẩy công suất của các thương hiệu uy tín là cách tốt nhất. Nếu bạn muốn gọn nhẹ hơn, loa kéo cũng là một lựa chọn tốt, mặc dù chất lượng âm thanh sẽ không bằng với dàn karaoke truyền thống.

Dàn karaoke di động Alto 01

Dàn karaoke di động Alto 01 được thiết kế bằng các thiết bị chính hãng của các thương hiệu nổi tiếng như Alto, BKSound và Shure, đáp ứng tốt nhu cầu trình diễn karaoke, sân khấu và các hoạt động nghệ thuật truyền thống như hát xẩm, hát xoan, chầu văn, tuồng, chèo, v.v.
Cấu hình bộ dàn gồm:
- Loa karaoke Alto TS410 (1 chiếc) bass 25cm, treble 2.54cm, công suất 1000W/2000W
- Vang số BKSound DSP-9000 Plus (1 chiếc) chống hú, Có reverb + Echo, 6 chế độ Karaoke chuyên nghiệp.
- Micro có dây Shure SV200-QX (1 chiếc) hát hay, chống hú rít tốt

Dàn karaoke di động BKsound 01

Dàn karaoke di động BKSound 01 được trang bị các thiết bị chính hãng từ BKSound và BCE, tạo nên chất lượng âm thanh chân thực và sống động, đem lại trải nghiệm thưởng thức karaoke tuyệt vời cho khách hàng.
Cấu hình bộ dàn gồm:
- Loa di động BKSound Y1-B (2 chiếc) Loa bass 6,5 inch, cuộn dây thoại 3,8 cm, 120W, Pin 4-6h, Bluetooth, XLR, Line, Guitar, Mic
- Vang số BKSound DSP 9000 Plus (1 chiếc) chống hú, Có reverb + Echo, 6 chế độ Karaoke chuyên nghiệp.
- Micro không dây BCE U900 Plus X (đầu thu và 2 tay micro) chất âm hay, trong trẻo, chi tiết và sáng.

Dàn karaoke – sân khấu Mini Alto 19

Dàn karaoke - sân khấu Mini Alto 19 là sự kết hợp của những thiết bị hiện đại, cung cấp âm thanh và ánh sáng chất lượng cao cho các hoạt động karaoke, nghe nhạc, biểu diễn tại không gian có diện tích từ 10-100m2.
Cấu hình bộ dàn gồm:
- Loa karaoke Alto TX312 (1 cặp) 2 loa, 2 đường tiếng, công suất 350W/700W.
- Vang số BKSound KX6 (1 chiếc) chống hú, Bluetooth + Quang
- Micro không dây BIK BJ-U100 (1 bộ gồm đầu thu và 2 tay micro) hát hay, độ nhạy cao.
- Tủ nhựa ABS 6US.
- Chân loa.

Dàn karaoke di động RCF 06 

Dàn karaoke di động RCF 06 sở hữu công suất mạnh mẽ và được trang bị các thiết bị hiện đại, mang đến trải nghiệm âm thanh tuyệt vời cho nhu cầu giải trí như nghe nhạc, hát karaoke tại gia đình, kinh doanh hoặc biểu diễn trên sân khấu mini.
Cấu hình bộ dàn gồm:
- Loa RCF EVOX J8 (1 chiếc) 1 mô-đun với 8 loa toàn dải 2inch, loa bass 12inch
- Vang số BKSound DSP 9000 Plus (1 chiếc) chống hủ rít tốt, có reverb + Echo.
- Micro không dây BCE UGX12 (đầu thu, 2 tay micro) hát hay, bắt sóng nhạy

Dàn karaoke di động JBL 04

Dàn karaoke di động JBL 04 là giải pháp hoàn hảo cho nhu cầu giải trí karaoke và nghe nhạc, với hiệu suất biểu diễn mạnh mẽ và âm thanh sống động chất lượng cao.
Cấu hình bộ dàn gồm:
- Loa JBL PRX One (1 cặp) 1000W/2000W với power sử dụng mạch Class D
- Vang số BKSound DSP 9000 Plus (1 chiếc) chống hú rít, có Echo + Reverb
- Micro không dây BCE U900 Plus X (gồm đầu thu và 2 tay micro) hát hay, bắt sóng xa

Dàn karaoke chính hãng, giá tốt tại Bảo Châu Elec

Với kinh nghiệm 20 năm cung cấp các thiết bị âm thanh uy tín, chính hãng trên toàn quốc, Bảo Châu Elec là địa chỉ mua sắm tin cậy, đáng để trải nghiệm hàng đầu Việt Nam.

- Đã có hơn 20 năm kinh nghiệm trên thị trường âm thanh với đội ngủ chuyên gia, kỹ thuật viên dày dạn kinh nghiệm.

- Khách hàng được mua hàng với mức giá rẻ nhất Việt Nam.

- Cam kết hàng chính hãng mới 100% model mới, đời mới.

- Đầy Đủ CO-CQ, nói không hàng giả hàng nhái, kém chất lượng.

- Lắp đặt tận nơi trên toàn quốc với đội ngũ kỹ thuật chuyên môn cao.

- Miễn phí giao hàng bán kính 30km.

- Dịch vụ bảo hành, bảo trì sản phẩm nhanh số 1 Việt Nam - Trả góp với lãi suất 0%.

Mọi ý kiến thắc mắc cũng như mua hàng vui lòng liên hệ đến số hotline 1900 0255 để được tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng nhất.

Hãy đến ngay Bảo Châu Elec để có cơ hội sở hữu dàn karaoke gia đình chính hãng với giá ưu đãi nhất. Liên hệ hotline 1900 0255 để được tư vấn và hỗ trợ mua hàng nhanh chóng, bình luận số điện thoại để được giải đáp các thắc mắc nhanh chóng nhất.